چالشهای تحقیق و پژوهش در ایران
با رویکرد صنعت ساختمان و شرکتهای عمرانی
(قسمت آخر)
عدم رعایت اخلاق حرفه ای پژوهش
پژوهشگران افراد با اخلاق و امینی هستند، به ویژه در حوزه علوم تربیتی که در آن تربیت و آموزش بر انسان صورت می پذیرد . اما ممکن است پژوهشگری از حقوق معنوی نویسندگان دیگر آگاهی کافی نداشته باشد و مطالب دیگران را بدون آدرس نقل می کنند که این کار، نوعی سرقت علمی به شمار می آید. این امور، شایسته یک محقق نیست و از اخلاق حرفه ای پژوهشگری به دور است و از آسیب های اخلاقی پژوهش به شمار می آید و گاه نیز این کار متأسفانه تعمدا صورت می گیرد .
نادیده انگاشتن موضوعات درجه اول (نوگریزی)
برخی از پژوهشگران از موضوعات نو در حوزه پژوهش خود فرار کرده و خود را سرگرم موضوعات کهنه ، تکراری و سنتی می کنند؛ و به هر دلیلی به حوزه های نوین علمی و به آفرینش فکری دست نمی یازند .
در هر صورت این، آسیب روانی جدّی ای است که مانع پیشرفت پژوهش می شود و از انجام تحقیقات نوین جلوگیری می کند .
منفی بافی به جای تحقیق و نقد سازنده
جهت گیری تحقیق و نقد، باید سازنده باشد تا جامعه علمی را به پیش ببرد. برخی افراد روحیه ای منفی باف دارند و همواره روح یأس و ناامیدی در جامعه و دانشمندان می دمند و به جای نقد سازنده آثارِ آنان و ارائه راهکارهای سازنده، به تخریب ایده ها می پردازند؛ و از نقد مشفقانه و علمی بهره نمی جویند .
شتاب زدگی در تحقیق و نظریه پردازی
تحقیق، وقت گیر است، اما چشم گیر نیست. این، شعار اساسی پژوهشگران حقیقی و طبیعت تحقیق است. گاهی نتیجه سال ها تحقیق، ده صفحه مطلب است. ولی برخی از پژوهشگران به خاطر عجله در کار، مطالب ناپخته ارائه می کنند، یا با ارائه نظریه های غیر محققانه، به کژراهه می روند، و نه تنها باعث پیشرفت علم نمی شوند، بلکه مانع رشد آن می شوند .
این روحیه که یکی از آسیب های روان شناختی پژوهش است، با تلقین، شکیبایی و تقویت روحیه صبر و استقامت در پژوهشگران قابل رفع است .
افراط و تفریط در برخورد با افکار دیگران
در حوزه تحقیق، رعایت اعتدال و انصاف یک اصل اساسی است که زمینه ساز شکوفایی استعدادها می شود. رعایت نکردن این اصل و برخوردهای تند، موجب دلسردی محققان و کند شدن روند تحقیقات می شود. هم چنین سهل انگاری در نقد و بررسی، موجب ضعیف شدن نتیجه تحقیقات می گردد که هر دو مورد، یعنی تند روی و سهل انگاری، به پژوهش آسیب می رساند .
مرعوب بیگانگان شدن (غرب زدگی)
محقق باید استقلال خود را در نظر داشته باشد و مرعوب هیچ شخص یا مکتبی نشود و با آزادگی به نقد و بررسی آرای دیگران بپردازد و انتخاب نظر کند . برخی از پژوهشگران مرعوب فرهنگ برتر در جهان می شوند و هر چه را که قدرتمندان جهان می گویند ، حق می پندارند و در نتیجه دلسپرده فرهنگ بیگانه شده، اندیشه های وارداتی را بدون نقد و بررسی می پذیرند. این حالت که نوعی ضعف روانی و ناشی از خود بیگانگی است، آسیبی جدّی در راه تحقیقات به خصوص در علوم تربیتی و آموزش است .
چند شغله بودن محققان
تمرکز بر یک پژوهش، عامل اساسی پیشرفت پژوهشگر و علم است. گاهی عوامل جانبی، مثل مشکلات اقتصادی یا احساس مسئولیت ها یا تحمیل ها موجب می شود که پژوهشگران چند شغله شوند. این امر، آسیب جدّی به روند پژوهش آنها می زند و آنان را گرفتار تشتت روحی و علمی کرده، از ژرف نگری باز می دارد .
عوام زدگی در تحقیق
طبیعت تحقیق ، ژرف کاوی و ژرف نگری است ؛ انجام تحقیقات، سطحی و عوامانه با حالتی ژورنالیستی نوعی آسیب برای تحقیق به شمار می آید .
انفعال درنقد
پژوهشگران که وظیفه دفاع از پژوهش را نیز به عهده دارند، بهتر است به فکر نقد فعّال باشند؛ یعنی قبل از آنکه تحقیق آنها منتشر شود و اشکالات بر آن، سرازیر شود، با نظر خواهی های محدود و برگزاری جلسات رونمای تحقیق، به جمع آوری اشکالات و شبهات و جاسازی پاسخ های مناسب در تحقیق بپردازند .
در حوزه های تربیتی نیز لازم است مدافعان تربیت و آموزش، قبل از آنکه شبهه یا اشکالی در جامعه منتشر شود و در اذهان افراد جایگزین شود، آن را شناسایی و همراه با جواب معقول و منطقی ارائه کنند. و گرنه گرفتار انفعال شده و در موضع دفاعی قرار می گیرند و فرصت تولید علم و نظریه پردازی را از دست می دهند .
حیرت پراکنی در نسل نو
تحقیق باید موجب پیشرفت و روشنگری در سطح فرهیختگان شود. برخی از تحقیقات هنوز مراحل نهایی خود را طی نکرده اند، یا شبهات و ابهامات و سئوالاتی را ایجاد می کنند که موجب نگرانی و حیرت نسل نو می شود. در این موارد باید در ارائه نتایج تحقیق به افراد غیر متخصص شتاب نورزیم و حیرت پراکنی نکنیم .
پس یکی از آسیب های پژوهش آن است که نتیجه پژوهش به صورت زودرس در اختیار جامعه قرار گیرد و حیرت زا شود.
انقطاع نسل ها
ذخایر علمی تربیتی جامعه ، از سرمایه های ملّی به شمار می آیند که لازم است مورد توجه پژوهشگران و مورد نقد و نوسازی و بازسازی قرار گیرند .
پس نوگرایی و تولید علم به معنای پشت پا زدن به ذخایر معتبر و صحیحِ گذشتگان نیست، و گرنه موجب انقطاع نسل ها و جدا شدن نسل نو از گذشته پر ارزش خودشان می شود و نسل نو از سرمایه ای عظیم محروم می گردد و این، آسیبی بزرگ برای تحقیقات است .
کمبود نیروهای متخصص (و عدم توجه به تربیت نیروهای متخصص )
پژوهش، مبتنی بر آموزش است؛ یعنی قبل از شروع طرح های تحقیقاتی لازم است که نیروهای متخصص در آن زمینه تربیت شوند. اگر بخواهیم در زمینه علوم تربیتی و به ویژه آموزش اقدام به پژوهش یا دائرة المعارف نویسی کنیم؛ باید قبلاً مراکز تخصصی در این زمینه پدید آمده باشند و نیروهایی در سطح کارشناسی ارشد و دکترا تربیت شده باشند، بلکه باید نیروهای مذکور با گرایش پژوهش تربیت شوند، یعنی واحدهای متعددی در زمینه روش تحقیق در علوم تربیتی و آموزش یا دائرة المعارف نویسی بگذرانند ..
حجم زیاد مؤسسات پژوهشی در مقایسه با پژوهشگران
توسعه پژوهش امری طبیعی و لازم است، اما تأسیس مؤسسات پژوهشی موازی و نهادسازی های بی مورد و دستوری، یکی از آسیب های جدّی در امور پژوهش است .
آیا بهتر نیست به جای صرف امکانات اقتصادی و نیروهای مدیریتی و... در سامان دهی مراکز جدید پژوهشی، به تزریق امکانات و سرمایه به مراکز موجود بپردازیم؟ و در اصلاح آسیب های آنها بکوشیم .
کمبودهای اقتصادی و عدم حمایت مالی از پژوهش و پژوهشگران
هرگاه در کشوری علم و ثروت در دو جهت مخالف هم حرکت کنند، نباید انتظار پیشرفت سریع دانش و تولید علم داشته باشیم .
محقق هم چون هر انسانی دیگر نیازهای طبیعی و مالی دارد که اگر تأمین نشود، دغدغه های اقتصادی فکر او را مشغول می کند و مانع تفکر ژرف و تمرکز علمی می شود؛ از این رو لازم است مدیریت تحقیق، در زمینه های زیر از محققان حمایت جدّی کنند :
الف. تأمین هزینه های زندگی محققان (اعم از مسکن، حقوق و...)؛
ب. تأمین نیازهای سخت افزاری (مثل: کتاب، رایانه و...)؛
ج. تأمین فضای مناسب تحقیق
گاهی مشاهده می شود که در مراکز تحقیقی همه نیروها تأمین می شوند، ولی برای پرداخت حقوق محققان سخت گیری زیادی می شود. نیز بهترین قسمت های ساختمان ها در اختیار نیروهای اداری قرار می گیرد و زیر زمین های کم نور و مرطوب و نامناسب به کتابخانه و محقق اختصاص می یابد. نتیجه این نوع برخورد، کم شدن کارکرد محققان است. در حالی که باید بهترین فضا برای کار پژوهشگران باشد و کتابخانه های شبانه روزی با امکانات رفاهی فراهم شود تا کار پژوهش با سرعت و سلامت به پیش برود .
اگر نگاهی به بودجه پژوهش و تناسب آن با دیگر بودجه های جاری در کشور بیندازیم یا بودجه های پژوهش حوزه را با دانشگاه ها بسنجیم، نمودارهای هشدار دهنده و تفاوت های فاحشی را مشاهده می کنیم .
تجربه برخی از کشورها بعد از جنگ بین المللی دوم، مثل ژاپن، آلمان و روسیه در افزایش حقوق صددرصدی اعضای هیئت علمی و نتایج مثبت آن، نشانگر نتایج خوب این اقدامات است .
چند شغل داشتن مدیران
مدیریت نیاز به فکر، برنامه ریزی، تمرکز و وقت گذاری دارد؛ بنابراین مدیری که چند شغل داشته باشد، نمی تواند همه آنها را به صورت مطلوب اداره کند و بر آنها نظارت نماید. این، یکی از آسیب های مدیریت ها در همه زمینه ها و به ویژه در پژوهش در کشور است. گاهی برخی از افراد چندین و چند عنوان مدیریت دارند و طبیعی است که نباید از آنها انتظار کار موفق داشته باشیم. البته گاهی کمبود نیروی مدیریتی کارآمد و با تجربه سبب این امر می شود که باید برای رفع آن برنامه ریزی شود .
یک طرفه بودن قرار دادهای پژوهش و بی ثباتی آنها
در ایران ، وجود مرکز و قوانینی برای دفاع از حقوق محققان ضروری است. عجیب است که برای حمایت از معلمان و کارگران تشکیلات خاصی هست که اجازه نمی دهد حقوق آنان پایمال شود، اما برای پژوهشگران چنین چیزی وجود ندارد .
در قراردادهای پژوهشی - که معمولاً سودجویانه و یک طرفه از طرف مؤسسات تحقیقی آماده سازی می شود- گاهی حقوق معنوی و مادی پژوهشگران پایمال می شود و محققان به دلیل نیازهای مالی یا نیاز به نشر و حمایت و... ناچارند به این قوانین تن در دهند. جالب تر این است که معمولاً حق فسخ قرارداد یا تعطیل برنامه پژوهشی، بدون ارائه دلیل برای مؤسسه کارفرما محفوظ است و محقق حق درخواست جبران خسارت ندارد، یا اگر هم چنین حقی داشته باشد، قوانینی برای حمایت از او وجود ندارد، یا ضامن اجرایی برای آن نیست. این وضعیت موجب عدم امنیت شغلی پژوهشگران می شود. و حقوق مادی و معنوی محقق نادیده انگاشته می شود. اکثر قراردادهای پژوهشی در ایران به صورت خریدِ اثر است؛ در حالی که هر محقق، برای دوران پیری و آینده ای دارد که در آن نیاز به حمایت مالی پیدا خواهد کرد؛ ولی با خرید اثر، یک کتاب ده ها بار از سوی ناشر چاپ می شود، بدون آنکه ریالی به محقق داده شود .
کم توجهی به ابزارهای پژوهشی جدید و فراهم نکردن آنها
مدیر موفق کسی است که مجموعه خود را به پیشرفته ترین امکانات مجهز سازد و به طور مرتب به نوسازی و بازسازی و تجهیز آن بپردازد. برخی از مدیران ناآگاه، بیشترین سرمایه را صرف ساختمان و زیباسازی دکورها و برگزاری مهمانی ها و خرج های غیرضروری می کنند، اما از فراهم کردن کمترین امکانات، همچون رایانه و اینترنتی که همیشه در دسترس باشد، یا کتاب های جدید و کارگاه های آموزشی و سفرهای علمی اعضای هیئت علمی و پژوهشگران دریغ می ورزند، و اینها را نوعی هزینه زاید و غیر ضروری به حساب می آورند و انتظار دارند محققان با همان ابزارهای صد سال قبل، به تولید علم بپردازند و دانش به سرعت رشد کند .
عجیب است که سفرهای علمی مراکز آموزشی و پژوهشی برای رؤسای آنها و عده ای از اطرافیان تدارک دیده می شود، اما برنامه ریزی آموزشی و پژوهشی و انجام آنها به عهده دیگران قرار می گیرد . تا هنگامی که این فرهنگ بر مراکز آموزشی ما حاکم است، نباید انتظار تولید علم داشته باشیم .
رعایت نکردن اصل تقدم آموزش بر پژوهش
پیش تر نیز بیان کردیم که آموزش بر پژوهش مقدم است و هر محقق باید در زمینه کاری خود متخصصی آموزش دیده باشد. پژوهشگر غیر متخصص، قواعد و قوانین علم مربوط و موضوعات جدید و مهم، و ابعاد آنها را نمی شناسد، و در نتیجه، پژوهشی غیر حرفه ای و ناقص ارائه می کند و گاهی به کژراهه می رود و سالیان زیادی از عمر خود و امکانات را تلف می سازد .
متأسفانه فرهنگ تخصص قبل از پژوهش در حوزه ها هنوز جای خود را به خوبی باز نکرده و هر کس به خود اجازه می دهد بدون گذراندن رشته تخصصی مربوط، در حوزه علوم تربیتی، مدیریت ، آموزش ، روش تحقیق و آمار و... پژوهش و اظهار نظر غیرعالمانه کند .
مطالعات تاریخی و فلسفی و... بدون توجه به پیامدهای آن در عصر حاضر
مطالعه تاریخ و سیر تطور هر موضوع، امری لازم است. مطالعه تاریخی به معنای پیشینه حادثه و آینده حوادث است . یکی از آسیب های علمی پژوهش های تربیتی آن است که دنباله و پیامد و نتایج و آثار آن در عصر حاضر تحلیل و تبیین نشود و مسائل به صورت مسائل ذهنی و نظری باقی بماند .
کمبود نشست های علمی و نقد کتاب و نظریه پردازی و همایش های علمی و تخصصی
نشست های علمی و جلسات نقد و همایش های تخصصی، زمینه ساز رشد و تعالی علوم و رشته های مختلف است. این فعالیت ها در اعطای رتبه های علمی و دانشگاهی نیز تأثیر دارد. ولی بصورت کیفی به این امور توجه چندانی نمی شود هرچند به طور کمی تلاش هایی در حوزه علوم تربیتی و مدیریت آموزشی صورت پذیرفته است ، و این یکی از آسیب های پژوهش (و حتی آموزش) در دانشگاه است .
راه کارهای پیشنهادی جهت بر طرف شدن چالش های حوزه تحقیق و پژوهش
با توجه به موانع و تنگناهای اشاره شده، عمدة اقداماتی که در قالب راهکارهای برون رفت از وضعیت موجود، و به عنوان‌وضیعت بسترساز برای توسعه تحقیق علمی و پژوهش بخصوص در علوم تربیتی و مدیریت آموزشی درکشور می‌توان مطرح کرد، به شرح زیر هستند:
تولید و تأمین سطح معین و مناسبی ازفرهنگ ودانش :
در کشور انواع نهادهای مربوط به علوم و فناوری مثل مدارس و دانشگاهها تأسیس یافته اما روح علمی و تفکر محققانه چنان که باید صورت همه گیر پیدا نکرده است. اساساً ایده پژوهش علمی در جامعه، محصول مرحله‌ای از بلوغ اجتماعی و فرهنگیِ آحادآن‌است. اما به دلیل درگیری‌ها و چالشهای ناشی از توسعه نیافتگی و عدم وجود زمینه‌های مساعد برای پرداختن به امور پژوهشی و علمی، وتنگناهای جمعیتی و معیشتی و سطح پایین سواد، مجال لازم برای تحقیقات‌علمی فراهم نشده و احساس نیاز برای آن اصلاً مطرح نیست.ازهمین روست که کشورهای توسعه یافته بخش اعظم درآمد ناخالص ملی خود را به پژوهش وتحقیقات اختصاص میدهند. به عنوان نمونه درکشوری مثل ژاپن 3 و در سوئد 5/3 درصد از تولید ناخالص ملی به امر پژوهش اختصاص دارد، درحالی که این میزان در ایران تنها 3/0 درصد از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص می دهد(حاجیان،1382 )
توسعه پایدار و همه جانبه در هر کشوری به نحو قابل توجهی در گرو گسترش کمی وکیفی فعالیتهای پژوهشی آن کشور است. اگر نگاهی دراز مدت به امر پژوهش داشته باشیم، شاید مهمتر از انجام پژوهش در زمینه‌های گوناگون، گسترش رویکرد پژوهش‌مدار در آموزش مقاطع مختلف تحصیلی باشد. دانش آموزان امروز پژوهشگران فردا هستند که با تلاش خود می‌توانند به گسترش مرزهای دانش بپردازند. آموزش موثر روش‌های بهینه پژوهش، ضامن موفقیت پژوهش‌های آینده خواهد بود. بدیهی است که گسترش پژوهش درگرو تعامل سازنده همه بخش‌های آموزشی و پژوهشی کشور است و هیچ یک از سازمان‌ها به تنهایی نمی‌توانند به بهبود وضع پژوهش در کشور کمک کنند. بنابراین، پیشرفت در این زمینه نیازمند عزمی ملی در این باره و توجه به جایگاه پژوهش در زمینه‌های گوناگون است.
فعال نمودن امر پژوهش اجتماعی در دانشگاه ها:
درنظرگرفتن نظام تحقیقات دانشگاهی به وزن و درجه نظام‌آموزشی، یکی از اصلی‌ترین‌ارکان ساختار تحقیقاتی است. در واقع برای پرورش محقق ابتداباید«روحیه»وسپس «رویه» تحقیق رااز زمان آموزشی تعلیم و تربیت در مدارس و مقاطع تحصیلی به وجود آورد(حمیدی زاده،1368) و توسعه داد تا دانشجو در دانشگاه با زمینه‌ای مطلوب بتواند تحقیق را درک کند و آن را ارزشمند بداند. تقویت دانشگاه به منزلة تقویت جامعه است و یک ضرورت تاریخی که بایستی تولید علم از آن‌جا نشأت بگیرد. یکی اززمینه‌های حیاتی و اساسی توسعه، کسب روحیه علمی از راه تحقیقات است(کتبی ، 1372). با این روحیه می‌توان این تحقیقات را بستر و محلی برای فکر تحلیلی و سازمان‌یافته‌ای دانست که بی‌شک در عقلانی‌کردن برنامه‌ریزی‌های توسعه تأثیر کلی و قطعی خواهد گذاشت.«دانشگاهها بر اساس رسالت خود از آغاز تاکنون به منزله یکی از مراکز اساسی تحقیق و پژوهش مطرح بوده‌اند و از جمله عناصر ساختاری آنها پژوهش و تحقیق است»(کلدی، لاریجانی و فاضلی، 1381) .
اساساً«آموزش عالی را یکی ازعناصر کلیدی فرآیندهای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی هرکشوری دانسته‌اند» (صالحی،1380).این درحالی است که‌درحال حاضر حتی نیروهای دانشگاهی، یعنی دانش‌آموختگان ما چنان که باید نیروی انسانی متخصص و مفیدی برای انجام امور پژوهشی به شمار نمی‌آیند. به عنوان نمونه، ورود دانشجویان کارشناسی ارشد ودکتری در جمع پژوهشگران ایرانی،چنداشکال را به‌همراه داشته است که مستقیماً توابع سیاست های نظام آموزش محوراست. اولاً رویکرد دانشگاههای ایران به تأسیس این دوره‌ها عمدتاً تربیت آموزشگر بوده‌است تا پژوهشگر. ثانیاً این دانش‌آموختگان و دانشجویان نیروهای بالقوه تحقیق هستند و نه نیروهای بالفعل آن وازآنها فقط تعداد اندکی جذب کارهای پژوهشی می شوند. ثالثاً، تحقیق دراین دوره‌ها یک امر موقت است و ادامه نمی‌یابد، ضمن‌آنکه‌رساله‌های ایشان کمتر وجه تحقیقاتی دارد و بیشتر جنبه گرد‌آوری، تألیف یا ترجمه دارند(سینایی، 1373)
علاوه براین، چنان که می دانیم اصلی ترین عنصرمؤثر در توسعة پژوهش و بسط روحیة پژوهشگری در دانشگاهها، استادان هستند.استادانی که در صورت برخورداری از یک روحیه پژوهشی و انجام فعالیتهای تحقیقاتی، می توانند ضمن شناخت نیازها و مشکلات جامعه، باالقای این روحیه به دانشجویان و ایجاد روحیة پژوهش ـ محوری در آنها، در جهت گسترش و نهادینه کردن تفکر پژوهشی در جامعه گامهای اساسی بردارند. این مسأله در کشور شکل ناخوشایندی به خود گرفته‌است. چنان که متأسفانه یافته های یک پژوهش نشان می دهد «58 درصداعضای هیئت علمی دانشگاههای ایران، توان عملی درانجام پژوهش ندارند»(صمد زاده ،بی تاریخ). لذا با توجه به این امر لازم است بازنگری و تجدیدنظری جدی در امر پژوهش اجتماعی در دانشگاه ها انجام شود.
تأمین نیروی انسانی متخصص وتربیت شده:
ازآنجا که نظام آموزشی اصلی ترین متولی رشد ، تعالی ، آموزش و پرورش نیروی انسانی متخصص است ، نقش اساسی و مهمی درتحقق آرمان‌های جامعه دارند. امادرنظام آموزشی هر کشور با توجه به اهمیت بسیار زیاد آموزش عالی و تأثیر آن درفرآیند توسعه تنها «در سایه برنامه‌ریزی ها و سیاست گذاری های صحیح و اصولی در آموزش و پرورش [ و دانشگاه] است که نسل جدید از بینش‌ها و بنیادهای صحیح علمی و فرهنگی برخوردار می شود و آنها را دست مایه‌کسب تخصص و قابلیت های علمی در سطوح پیشرفته تر قرار می‌دهد» (مهر محمدی،1380). درواقع با برخورداری از آزادی تحقیقاتی و عدم‌کتمان حقایق موجود ، سطح مناسبی از آسایش فکری و امنیتی که در قالب تأمین حوائج ونیازهای مادی و علمی، لازم خواهد بود که در کنار فضای رقابت و اعطای پاداش مادی وغیر مادی به محققان مؤثر واقع خواهد شد(طالب ، 1372) .
تأسیس شبکه‌ای‌ازمؤسسات علمی و تحقیقاتی:
یکی از عوامل اساسی پیشرفت در کشورهای توسعه یافته، توجه خاص به امر پژوهش است. اصولا هر نوع پیشرفت و توسعه ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعه کشورهای پیشرفته، در نتیجه سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش است. حجم وسیع پژوهش‌های علمی در کشورهای توسعه یافته صنعتی گویای این واقعیت است.
پژوهش می‌تواندجلوی بسیاری از دوباره کاری‌ها، اتلاف وقت و بودجه را بگیرد. هر قدر موضوعی بزرگتر و بااهمیت‌تر باشد نیاز به پژوهش برای تصمیم‌گیری درباره اجرای آن بیشتر است. این کار، ریسک تصمیم و اجرا را به حداقل می‌رساند. برای برنامه ریزی بلند مدت نیز نیاز به تحقیقات بیشتر است. در صورتی که برنامه ریزی فاقد پشتوانه تحقیقاتی باشد و به طور همه جانبه پیش از آغاز مورد بررسی قرار نگرفته باشد، به یقین در اجرا و عملیاتی شدن با مشکل روبه روخواهد شد. از این رو می‌توان گفت پژوهش به ویژه در تصمیم‌گیری‌های کلان نقش عمده‌ای دارد. از همین روست که بسیاری، پژوهش را«حلقه مفقوده توسعه» یا «سنگ زیر بنای توسعه» می‌نامند.
به گفته جعفر حبیب اللهی، محقق و مدرس دانشگاه علوم پزشکی، رشد علم محصول کارهای پژوهشی است و کمیت وکیفیت تحقیقات علمی و پژوهشی در هر جامعه‌ای زمینه‌ساز توسعه و پیشرفت آن جامعه است.
به گفته منوچهر فرهنگ، پژوهشگر و اقتصاددان، این پژوهش است که تمدن بشری را ایجادکرد و دایره نفوذ انسان را در کاینات گسترش داد. اگر انسان امروز قادر به رفتن به فضاست، این موفقیت حاصل چیزی جز پژوهش نیست. پژوهش مهمترین راه کشف و رفع مشکلات کشور است.
ایجاد شبکه‌ای از مراکز و مؤسسات تحقیقاتی در زمینه‌های گوناگون توسعه تربیتی اقتصادی اجتماعی و فرهنگی و خصوصاً اطلاعاتی، یعنی پایه‌ریزی یک نظام جامع‌آماری واطلاعاتی در عرصه اجتماعی و ایجاد بانک‌های اطلاعاتی علمی و فنی در جامعه از نمونه‌های بارز آن است.
حرکت به‌سوی صنعتی شدن و مدرنیزاسیون:
درواقع،درجوامع سرمایه‌داری توسعه یافته‌امر پژوهش، متعاقب رنسانس ، انقلاب صنعتی ،تحولات اجتماعی و پیدایش دموکراسی و شکل گیری نهادهای مستقل مدنی،ازجمله‌انجمن‌های علمی به عنوان یکی از عناصر ضروری و عوامل اصلی توسعه در پیوندهای ارگانیک با سایروجوه‌اجتماعی ،سیاسی و اقتصادی و عناصر فرهنگی نهادینه شده‌است. در جوامع پیشرفته، پژوهش به عنوان عاملی درجهت کاربردی کردنِ دانشِ نظری، مورد توجه بخش‌های خصوصی و دولتی و تحت نظارت مجامع علمی به صورت پیوسته‌وگسترده صورت می‌پذیرد. در برخی‌ازاین کشورها به‌ازای هر یک میلیون نفر جمعیت حدود5000 پژوهشگر وجود دارد،واین در حالی است که درایران این رقم تنها 400 پژوهشگراست.دربرخی‌ازاین کشورها امکانات و ابزار، بودجه واعتبارات قابل توجهی به‌امر پژوهش تخصیص می‌یابد، به‌طوری که بودجة پژوهشی آنها تا حدود 5 درصد تولید ناخالص ملی را تشکیل می دهد. (حاجیان، 1382) البته رشد و توسعه کشور و حرکت به سوی نوگرایی خود می‌تواند باعث رشد و تعالی علم، تکنولوژی و تحقیقات شود. هرچند که‌این امر یک مسئله دوسویه است، یعنی توسعه‌یافتگی جامعه می‌تواند باعث شکوفایی وغنای فرهنگ تحقیقاتی گردد و همین طور رشد و تعالی تحقیقات مسلماً بر توسعه‌یافتگی هر چه بیشتر جامعه تأثیر شگرفی خواهد گذارد. این هر دو به دنبال ایجاد نوعی تغییر اجتماعی هستند؛ به‌طوری‌که در میان شاخص‌ها و معیارهای انتخاب موضوعات و پروژه‌های تحقیق، مدرنیزاسیون و محوریت برنامه‌های توسعه در کنار بهره‌گیری از یافته‌های تحقیق قرارداشته و بر آن تأکید دارند (قورچیان، 1375 )
بیش از یک دهه است که مقام معظم رهبری با درایت و نکته‌سنجی خاص خود، برای هر سال نامی ویژه انتخاب می‌کنندکه این نامگذاری‌ها، جهت حرکت مسئولین و فعالان سطوح مختلف کشور از جمله بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را مشخص می‌کند. در همین زمینه، سال ۱۳۹۱ به عنوان سال «تولید ملی با حمایت از کار و سرمایه ایرانی» نامگذاری شد؛ عنوانی که در یک نگاه ژرف، می‌تواند موجبات شکوفایی هرچه بیشتر اقتصاد کشور را فراهم سازد. اکنون هم، به منظور تحقق شعار تعیین شده، ابتدا می‌بایست الزامات اولیه فرایند پیش رو را سنجیده و سپس در پی اجرایی کردن اهداف خود باشیم. به نظر می‌رسد در زمینه تقویت و بهبود تولید ملی، (با یک دید وسیع که با دورنمایی بزرگ نظیر صادرات گسترده محصولات ایرانی شکل می‌گیرد) پژوهش، اقدام نخست است.
امروزه ضرورت و اهمیت پژوهش بر هیچ کس پوشیده نیست. تا چند دهه پیش، پژوهش و روش‌های آن به عنوان یک گرایش در رشته‌های تحصیلی گوناگون مورد توجه پژوهشگران و اندیشمندان بود و آنان که شیفته پژوهش به معنای کشف حقایق و ارائه دانش نو بودند، در دانشگاههای معتبر جهان این گرایش را فرا گرفتند. با پیشرفت روزافزون این علم در دهه‌های اخیر، روش‌های پژوهش پیشین پاسخگوی نیازهای فرهیختگان نبود. لذا روش‌های پژوهش به یک رشته علمی با تعریف خاص خودنمایی کردند و دنیای پژوهش زیبایی‌های خود را هرچه بیشتر نمایان کرد.
همانگونه که می‌دانیم پژوهش، فعالیتی است دقیق، منظم و منطقی برای کشف حقایق، دستیابی به دانش نو، حل مسائل و تصمیم‌گیری‌های درست. با الگو قراردادن این تعریف و همچنین نگرش جامع به دستاوردهای بزرگ کشورهای توسعه یافته که نشان‌دهنده انجام کار پژوهشی در آغاز هر فعالیتی است، اهمیت و لزوم اقدام پژوهشگران صحنه اجرایی کشور، نمود پیدا خواهد کرد.
متاسفانه در ایران، فرهنگ پژوهش برخلاف فرهنگ آموزش، گسترش نیافته و نهادینه نشده است. اما فارغ از این نقاط ضعف در زمینه مسائل پژوهشی، آنچه در این بحث حائز اهمیت است، استفاده مفید و موثر از ظرفیت‌های موجود تحقیقاتی کشور به منظور انجام اقدامات مدبرانه در بهبود تولید ملی در کشور است. اگر یک تولید‌کننده خرد یا کلان، در آغاز یا ادامه فرآیند تولید خود، از همین ظرفیت‌های پژوهشی موجود استفاده کرده و تصمیمات خود را بر پایه نتایج حاصل از کارهای پژوهشی قرار دهد، اگر مسئولان حوزه اعتباری بانک‌ها، پیش از اعطای تسهیلات به تولیدکنندگان، هدایت منابع مالی خود را منوط به نتایج کار پژوهشگران در پایش و ارزیابی مستمر صنایع و تولیدات مرتبط با آن بانک کنند، اگر مسئولان وزارتخانه‌های «جهاد کشاورزی»، «صنعت، معدن و تجارت»، «کار و امور اجتماعی» تصمیمات مربوط به نحوه به‌کارگیری عوامل تولید موجود (کار، سرمایه و...) را مبتنی برعملیات پژوهشی اتخاذ کنند، آنگاه با فرض تامین سایر الزامات مربوط به ارتقای تولید ملی، نتایج مطلوبی حاصل خواهد شد؛ بنابراین تولید ملی، اهداف والای خود را لمس خواهد کرد.
منابع:
1) پژوهش، گام نخست حمایت از تولید ملی، علیرضا غفاری، کارشناس اقتصاد، اطلاعات، چهارشنبه ۲۳ فروردین ۱۳۹۱، شماره ۲۵۲۸۵.
2) تصور ما از پژوهش، دکتر احد فرامرز قراملکی، روزنامه رسالت، ۲۱ /۳/ ۸۶، صفحه ۱۸، شماره ۶۱۶۸.
3) ندا رزاقی ـ رابط خبری معاونت پژوهش و فناوری
4) حجت غلام زاده - ۱۳٩٤/۱۱/۱٧-۱۳٩٤/۱۱/٢٠-۱۳٩٤/۱۱/٢٢- ۱۳٩٤/۱٢/٦
5) رضا بندریان مسئول بررسیو ارزیابی مشارکت های پژوهشگاه صنعت نفتBANADRRIANR@IRIP.IR
6) روح اله قابضی کارشناس ارشد تجاری سازی پژوهشگاه صنعت نفت GHABEZIR@IRIP.IR
با تشکر از توجه شما....